Beelden van verwoesting, wanhoop en verzet domineren de journaals. De impact van de Russische invasie in Oekraïne is nauwelijks in woorden uit te drukken. En zoals altijd bij een grote crisis, brengt ook deze oorlog een enorme schok teweeg, die over de hele wereld voelbaar is. In ons hart, de politiek en economie. Marcel Hanegraaff, universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, over de verschuiving die deze crisis zal hebben op het wereldtoneel. En dus op de agenda van politici en belangenbehartigers.
Wie vanuit het Westen de situatie in Oekraïne in zich opneemt en vervolgens over de gevolgen ervan op de politieke agenda in eigen land spreekt, ziet zelfs in de donkere rookpluimen rondom raketinslagen de contouren van ‘the elephant in the room’ opdoemen. Daarom: de impact die deze oorlog heeft op de levens van mensen in Oekraïne is onvergelijkbaar met de impact ervan op onze levens. Tegelijkertijd: de geschiedenis bracht voor ons lessen voort, getrokken uit externe, schokkende gebeurtenissen. Deze lessen zijn net zo waardevol als dat ze pijnlijk zijn [red.].
Belang presenteren als creatieve oplossing
We hoeven niet ver terug in de tijd te gaan om zogenaamde ‘focusgebeurtenissen’ te vinden die invloed hadden op het (inter)nationale politieke systeem. Te beginnen bij de aanslagen op 11 september 2001, waarbij vliegtuigen zich onder meer in de Twin Towers van het World Trade Center in New York boorden. Van een heel andere orde, maar nog steeds actueel, de wereldwijde COVID-19-crisis. Wat leren onder meer deze grote crises ons over de effecten op het politieke landschap en de rol van belangenbehartigers? Hanegraaff: “Als er sprake is van een grote schok, zoals bij genoemde gebeurtenissen, krijgt het politieke systeem een flinke tik. Sommige organisaties en belangenbehartigers profiteren daarvan, andere(n) niet. Vooral degenen die zich snel kunnen aanpassen aan de nieuwe situatie, hun belang in die context cruciaal weten te maken, deze kunnen linken aan het nieuwe belang en het als creatieve oplossing voor beleidsmakers weten te presenteren, maken kans zich staande te houden.”
Nieuwkomers versus gevestigde orde
Onderzoeken die na verschillende crises zijn gedaan, laten zien dat er eerst sprake is van verschuivingen in onderwerpen die worden behartigd, maar ook in de posities die belangenbehartigers innemen (Timothy M. LaPira, 2014). Wat betekent de huidige situatie voor de positie van belangenbehartigers, nu de coronacrisis nog niet is bezworen en de Oekraïnecrisis een feit is? Hanegraaff: “Na eerdere crises, zagen we vooral op de langere termijn opvallend veel stabiliteit in het spectrum van belangengroepen. Belangenbehartigers die hun input relevant wisten te maken bleven doorgaans onderdeel van het systeem en nieuwkomers duwden degenen eruit die dat niet konden. Er is nu eenmaal beperkte ruimte in het centrum van de belangenbehartiging. In Nederland kregen onder meer brancheverenigingen en vakbonden tijdens de COVID-19-crisis ruim baan. Veel NGO’s die op het randje zaten van de gevestigde orde, werden weggedrukt. De vraag is nu of de nieuwe balans stabiel genoeg is om ook deze crisis te overleven. De net gevestigde belangenbehartigers moeten daarom ook nu een goed verhaal hebben dat in deze nieuwe politieke realiteit – met een recent gevormde regering – levensvatbaar is en waarmee ze hun invloed kunnen behouden.”
Actuele onderwerpen
Waar moet dat goede verhaal op dit moment over gaan? Hanegraaff: “Ik verwacht dat er meer ruimte gaat komen voor conservatieve organisaties die verbonden zijn aan thema’s als oorlog, vrede, veiligheid, democratie en internationale ontwikkeling. Op dit moment is er vanuit politici veel vraag naar hoe we met thema’s als deze om moeten gaan. Daarnaast zie je dat er al meer aandacht is voor milieu en klimaatverandering, nu we naar manieren zoeken om van het (Russische) gas af te komen. En natuurlijk krijgen NGO’s die vluchtelingen opvangen meer ruimte, net als organisaties die pro-Europa zijn. Hoe verschillend crises ook zijn, de logica op het gebied van belangenbehartiging is hetzelfde: wie snel zijn of haar agenda bekendmaakt en politici daarmee een probleem uit handen neemt, zet een mechanisme in werking waar hij of zij invloed op heeft. De belangrijkste les is: denk niet dat dit niet jouw onderwerp is, maar máák er jouw onderwerp van. Anders kan er een crowding out-effect plaatsvinden, waarbij je op achterstand staat of eruit ligt. Zorg er daarnaast voor dat je een coalitie vormt met partners, dat je weet wie je tegenspelers zijn en dat je met politieke intelligentie de bredere context in het oog houdt.”
Marcel Hanegraaff is universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift (verdedigd in 2014) was gericht op het verklaren van de ontwikkeling van transnationale belangengroepgemeenschappen, evenals de strategische actie van belangengroepen in de context van mondiaal bestuur. Hij doet onderzoek naar de politiek van belangenvertegenwoordiging in een transnationale en EU-context, evenals naar het functioneren van internationale organisaties op het gebied van klimaatverandering en wereldhandel. Momenteel werkt hij aan een door NWO gefinancierd project dat zich richt op de agenderende macht van belangengroepen in de Europese Unie.
Belang presenteren als creatieve oplossing
We hoeven niet ver terug in de tijd te gaan om zogenaamde ‘focusgebeurtenissen’ te vinden die invloed hadden op het (inter)nationale politieke systeem. Te beginnen bij de aanslagen op 11 september 2001, waarbij vliegtuigen zich onder meer in de Twin Towers van het World Trade Center in New York boorden. Van een heel andere orde, maar nog steeds actueel, de wereldwijde COVID-19-crisis. Wat leren onder meer deze grote crises ons over de effecten op het politieke landschap en de rol van belangenbehartigers? Hanegraaff: “Als er sprake is van een grote schok, zoals bij genoemde gebeurtenissen, krijgt het politieke systeem een flinke tik. Sommige organisaties en belangenbehartigers profiteren daarvan, andere(n) niet. Vooral degenen die zich snel kunnen aanpassen aan de nieuwe situatie, hun belang in die context cruciaal weten te maken, deze kunnen linken aan het nieuwe belang en het als creatieve oplossing voor beleidsmakers weten te presenteren, maken kans zich staande te houden.”
Nieuwkomers versus gevestigde orde
Onderzoeken die na verschillende crises zijn gedaan, laten zien dat er eerst sprake is van verschuivingen in onderwerpen die worden behartigd, maar ook in de posities die belangenbehartigers innemen (Timothy M. LaPira, 2014). Wat betekent de huidige situatie voor de positie van belangenbehartigers, nu de coronacrisis nog niet is bezworen en de Oekraïnecrisis een feit is? Hanegraaff: “Na eerdere crises, zagen we vooral op de langere termijn opvallend veel stabiliteit in het spectrum van belangengroepen. Belangenbehartigers die hun input relevant wisten te maken bleven doorgaans onderdeel van het systeem en nieuwkomers duwden degenen eruit die dat niet konden. Er is nu eenmaal beperkte ruimte in het centrum van de belangenbehartiging. In Nederland kregen onder meer brancheverenigingen en vakbonden tijdens de COVID-19-crisis ruim baan. Veel NGO’s die op het randje zaten van de gevestigde orde, werden weggedrukt. De vraag is nu of de nieuwe balans stabiel genoeg is om ook deze crisis te overleven. De net gevestigde belangenbehartigers moeten daarom ook nu een goed verhaal hebben dat in deze nieuwe politieke realiteit – met een recent gevormde regering – levensvatbaar is en waarmee ze hun invloed kunnen behouden.”
Actuele onderwerpen
Waar moet dat goede verhaal op dit moment over gaan? Hanegraaff: “Ik verwacht dat er meer ruimte gaat komen voor conservatieve organisaties die verbonden zijn aan thema’s als oorlog, vrede, veiligheid, democratie en internationale ontwikkeling. Op dit moment is er vanuit politici veel vraag naar hoe we met thema’s als deze om moeten gaan. Daarnaast zie je dat er al meer aandacht is voor milieu en klimaatverandering, nu we naar manieren zoeken om van het (Russische) gas af te komen. En natuurlijk krijgen NGO’s die vluchtelingen opvangen meer ruimte, net als organisaties die pro-Europa zijn. Hoe verschillend crises ook zijn, de logica op het gebied van belangenbehartiging is hetzelfde: wie snel zijn of haar agenda bekendmaakt en politici daarmee een probleem uit handen neemt, zet een mechanisme in werking waar hij of zij invloed op heeft. De belangrijkste les is: denk niet dat dit niet jouw onderwerp is, maar máák er jouw onderwerp van. Anders kan er een crowding out-effect plaatsvinden, waarbij je op achterstand staat of eruit ligt. Zorg er daarnaast voor dat je een coalitie vormt met partners, dat je weet wie je tegenspelers zijn en dat je met politieke intelligentie de bredere context in het oog houdt.”
Marcel Hanegraaff is universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift (verdedigd in 2014) was gericht op het verklaren van de ontwikkeling van transnationale belangengroepgemeenschappen, evenals de strategische actie van belangengroepen in de context van mondiaal bestuur. Hij doet onderzoek naar de politiek van belangenvertegenwoordiging in een transnationale en EU-context, evenals naar het functioneren van internationale organisaties op het gebied van klimaatverandering en wereldhandel. Momenteel werkt hij aan een door NWO gefinancierd project dat zich richt op de agenderende macht van belangengroepen in de Europese Unie.
Tekst: Paula van Loo - Foto: Tara Winst