Het Afwegingskader uit jullie achtergrondstudie gaat over lobbyregulering in het algemeen en niet alleen over lobbyregisters. Wat is het belangrijkste dat mensen moeten weten van het afwegingskader?
Voor de effectiviteit van instrumenten en regelgeving is het belangrijk om de kern van het proces dat je wil reguleren, of waarin je wil interveniëren, goed te doorgronden. Met het Afwegingskader Legitieme Belangenvertegenwoordiging laten mijn collega Bert Fraussen en ik zien dat belangenvertegenwoordiging een dynamisch samenspel is tussen samenleving en overheid. Vanuit de samenleving is daarbij zowel maatschappelijke participatie (waarom mobiliseren sommige organisaties en groepen zich beter dan andere?) als politieke participatie (waarom bewegen sommige groepen uit de samenleving zich beter in politiek-bestuurlijke arena’s dan andere?) relevant om mee te nemen. Anderzijds is het van belang te erkennen dat beleidsmakers en politici inbreng van externe partijen nodig hebben. En dat dit gedurende het hele besluitvormingsproces geldt, van agendering tot en met de uitvoering en evaluatie. We maken met het afwegingskader inzichtelijk dat lobbyregulering alleen effectief kan zijn als je met dit dynamische samenspel rekening houdt.
Is voor jou het lobbyregister een doel?
Nee. We hebben het lobbyregister bekeken als een middel om een ander doel te bereiken. In het politieke en publieke debat zagen we verschillende doelstellingen voor een lobbyregister de revue passeren: als middel 1) voor een transparantere overheid, 2) voor meer vertrouwen van de burgers in de overheid, 3) om de invloed van externen zichtbaar maken, of 4) om betere (politieke) verantwoording over besluitvorming af te dwingen. Bij elk van deze doelstellingen past een andere inrichting van een registratiesysteem en die overwegingen zijn relevant om mee te nemen in het ontwerp. Een registratiesysteem om de afspraken van bewindspersonen of (top)ambtenaren met externe partijen transparanter te maken ziet er bijvoorbeeld anders uit dan een registratiesysteem om betere politieke verantwoording over de geleverde inbreng van belanghebbenden af te dwingen.
Sommige stakeholders zijn van mening dat het belangrijk is om eerst maar eens een lobbyregister te introduceren en van daaruit verder te denken. Wat vind jij van die volgorde?
Ik snap die redenering en dat lijkt op het eerste gezicht ook heel plausibel: ‘Laten we nu eindelijk iets gaan doen, we hebben er al lang genoeg over gesproken.’ Tegelijkertijd, als je met een registratiesysteem begint waarvan je de doelstelling niet helder hebt en je introduceert allerlei uitzonderingsgronden op basis van arbitraire grondslagen, dan organiseer je er waarschijnlijk verschillende blinde vlekken of onbedoelde gevolgen bij. Dat lijkt mij een onwenselijke uitkomst.
Wat kunnen we leren van andere registers? In Nederland is bovengemiddelde belangstelling voor een register naar Iers model, maar er wordt ook veel naar het Europese register gekeken. Heb je daar een verklaring voor?
Het Ierse, Canadese of Europese register zijn in vergelijking met andere registers vrij uitgebreid en met een deels verplicht karakter. In de laatste initiatiefnota van Dassen en Omtzigt over de integriteit van bewindspersonen, lag de nadruk erg op regulering, toezicht en handhaving. Deze uitgebreide registers passen bij dat uitgangspunt en worden daarom waarschijnlijk veel genoemd.
Hoe kijk je op dat punt aan tegen een nieuw regeerakkoord? Wat hoop je dat er in ieder geval wel of niet in komt te staan? Heb je een gouden tip voor de formatietafel?
Voor een goed functionerende democratische rechtsorde is inzicht in zowel de inbreng van belanghebbenden bij publieke besluitvorming als de afweging daarvan fundamenteel. Het verdient een goed doordacht informatiesysteem om dat te realiseren. Mijn boodschap aan de formerende partijen: borg dit principe en laat de vorm en combinatie van diverse instrumenten om dit te realiseren een afgeleide daarvan zijn.
Meer weten?
Braun, C. en Fraussen, B. 2023. Over regels van het samenspel tussen overheid en belangenbehartigers. Waarom effectieve lobbywetgeving meer is dan transparantie en integriteit. Ars Aequi, mei 2023.