Een historisch lage opkomst van 50,9%, waarbij de traditionele partijen iets ingeleverd hebben en van de 8.000 zetels er maar liefst 3.500 naar lokale partijen gegaan zijn. Let wel, dit gaat om alle lokale partijen en dit zijn er ten opzichte van voorgaande verkiezingen alleen maar meer geworden. In combinatie met landelijke nieuwkomers zoals Volt en JA’21, kan geconcludeerd worden dat waar de opkomst is afgenomen, de versnippering verder toeneemt. Het politieke speelveld is diffuser en de grootste ‘partij’ is de niet-stemmer. Wat zegt dit over onze lokale democratie? Wat valt op en wat zegt dit voor public affairs professionals die zich in het speelveld van de lokale democratie bevinden?
De versnippering is op zowel landelijk als lokaal niveau al langer zichtbaar. Politieke partijen die opkomen voor one issue schieten als paddenstoelen uit de grond. Daar is kennelijk behoefte aan. Of, anders gezegd, deze behoeften worden door traditionele partijen onvoldoende ingevuld. Dit blijkt ook uit onderzoek (bron, Ipsos/NOS). Want naast de versnippering, is ook de dalende opkomst al langer een trend.
Speelveld wordt diffuser
Kort gezegd zijn er vier belangrijke redenen waarom er op lokale partijen wordt gestemd of waarom helemaal niet wordt gestemd: 1) de gemeenteraadsverkiezingen worden als minder belangrijk gezien, 2) stemmers identificeren zich niet met de (traditionele) partijen of met volksvertegenwoordigers die meedoen, 3) de verkiezingspunten sluiten onvoldoende aan en 4) het wantrouwen in de politiek neemt toe (bron, SVR).
Daarnaast is er nog een interessante ontwikkeling waarneembaar, namelijk dat de samenstelling van de opkomst verandert: middel- en laagopgeleiden gaan steeds minder naar de stembus en ook het percentage vrouwen dat stemt neemt af (bron, Ipsos/NOS). Deze laatste trend past in een breder debat over de man-vrouwverhouding in de politiek. De afgelopen jaren is iets meer balans in deze verhouding zichtbaar geworden. Of al sprake is van voldoende representativiteit, is gezien het dalende aantal vrouwelijke stemmers wel nog de vraag.
De trend dat middel- en laagopgeleiden minder komen opdagen en dat de grootste groep stemmers in de leeftijdscategorie 55 – 70+ valt, heeft mogelijk te maken met onvoldoende aansluiting bij verkiezingsthema’s en een toenemend wantrouwen in ‘de politiek als instituut’ (bron, EUR). De thema’s die voor deze doelgroepen van belang zijn, lijken onvoldoende plek te krijgen in verkiezingscampagnes en -programma’s getuige de lage opkomst. Dat is zorgwekkend, omdat veel van deze thema’s juist nu enorm belangrijk zijn. Denk aan de woningbouwopgave, welvaartsvraagstukken, werkgelegenheid en zorg en gezondheid (bron, Ipsos/NOS).
Power to the people?
De gemeenteraadsverkiezingen zijn natuurlijk slechts een momentopname. Tegelijkertijd sluit een groot aantal maatschappelijke trends en ontwikkelingen aan bij het hierboven geschetste beeld van de uitkomst van de Gemeenteraadsverkiezingen 2022. Enerzijds neemt het organisatievermogen, de bereidheid zich actief met de politieke tribune te bemoeien en de mondigheid van ‘de’ burger toe. Anderzijds zorgt de opkomst van sociale media, grotere toegang tot informatie, veranderingen in wet- en regelgeving en decentralisatie van zorg, jeugdzorg en werk en inkomen dat veel maatschappelijke discussies op lokaal niveau makkelijker gevoerd kunnen worden, door een grotere groep mensen én ook niet-politici.
En ook in het fysieke domein, waar zich momenteel veel maatschappelijke discussies afspelen (woningbouwopgave, energietransitie, wijkverbetering) zet de decentralisatie verder door, met als belangrijkste ontwikkeling de (voorbereiding op de) inwerkingtreding van de Omgevingswet. Dit is de grootste wetswijziging sinds de invoering van de Grondwet, die alle wet- en regelgeving voor de ruimtelijke ordening bundelt. Deze wet gaat uit van meer ruimte voor initiatieven vanuit de samenleving, waarbij burgerparticipatie en lokale afwegingsruimte een belangrijke rol spelen.
Tel hier diverse recente gerechtelijke uitspraken over bescherming van belanghebbenden (bron, Raad van State) bij op en de conclusie is helder: de politiek heeft steeds vaker de burger nodig, in plaats van andersom. Dit weet ‘de burger’ ook en in combinatie met een groter arsenaal aan mogelijkheden om tegenmacht te organiseren – variërend van demonstraties tot social media-acties, petities tot rechtszaken. En nu de burger steeds beter in staat is om tegenmacht te organiseren, wordt toegang tot die tegenmacht in sommige gevallen even belangrijk als de toegang tot de macht.
Impact op public affairs-professionals
De hierboven genoemde trends en ontwikkelingen hebben verregaande impact op het domein van public affairs-professionals. De sleutel tot een succesvolle beleidsbeïnvloeding ligt in méér handen (lees: versnippering in de politieke tribune) en in andere niet-politieke handen (lees: de grote en groeiende groep niet-stemmers). De professionals die zich met politieke vraagstukken op lokaal en regionaal niveau bezighouden, moeten zich steeds meer bewust zijn van de kracht en impact van ‘de tegenmacht’ en actief zorgen dat zij daar deel van uitmaken. Het wordt steeds belangrijker om bij het vaststellen of wijzigen van beleid de koppeling te zoeken met maatschappelijke opgaven die een breder belang dienen. Vervolgens moet de ‘stille meerderheid’ daar in meegenomen worden, om echt impact te kunnen hebben. Goede politieke oplossingen vergen denkwerk vanuit een verscheidenheid aan perspectieven en vragen om inzage in de mening en de belangen van doelgroepen die eerder niet zichtbaar waren.
Eigenlijk is het antwoord op de vraag hoe de public affairs-sector hiermee moet omgaan even helder als gemakkelijk. Gewoon een beetje meer burger worden en je verplaatsen in hoe je zelf op ontwikkelingen zou reageren. Appeltje-eitje, want de gemene deler blijft: welke rol of functie je ook vervult – van wethouder tot CEO, burger zijn we allemaal.
Tekst en foto: Jasper Benus
Jasper Benus is managing partner bij adviesbureau Dietz Strategie & Communicatie uit Utecht. Dietz is gespecialiseerd in lokale en regionale participatie- en draagvlakvraagstukken in het fysieke domein en werkt voor zowel overheden als private opdrachtgevers. www.dietz.nl.
Speelveld wordt diffuser
Kort gezegd zijn er vier belangrijke redenen waarom er op lokale partijen wordt gestemd of waarom helemaal niet wordt gestemd: 1) de gemeenteraadsverkiezingen worden als minder belangrijk gezien, 2) stemmers identificeren zich niet met de (traditionele) partijen of met volksvertegenwoordigers die meedoen, 3) de verkiezingspunten sluiten onvoldoende aan en 4) het wantrouwen in de politiek neemt toe (bron, SVR).
Daarnaast is er nog een interessante ontwikkeling waarneembaar, namelijk dat de samenstelling van de opkomst verandert: middel- en laagopgeleiden gaan steeds minder naar de stembus en ook het percentage vrouwen dat stemt neemt af (bron, Ipsos/NOS). Deze laatste trend past in een breder debat over de man-vrouwverhouding in de politiek. De afgelopen jaren is iets meer balans in deze verhouding zichtbaar geworden. Of al sprake is van voldoende representativiteit, is gezien het dalende aantal vrouwelijke stemmers wel nog de vraag.
De trend dat middel- en laagopgeleiden minder komen opdagen en dat de grootste groep stemmers in de leeftijdscategorie 55 – 70+ valt, heeft mogelijk te maken met onvoldoende aansluiting bij verkiezingsthema’s en een toenemend wantrouwen in ‘de politiek als instituut’ (bron, EUR). De thema’s die voor deze doelgroepen van belang zijn, lijken onvoldoende plek te krijgen in verkiezingscampagnes en -programma’s getuige de lage opkomst. Dat is zorgwekkend, omdat veel van deze thema’s juist nu enorm belangrijk zijn. Denk aan de woningbouwopgave, welvaartsvraagstukken, werkgelegenheid en zorg en gezondheid (bron, Ipsos/NOS).
Power to the people?De gemeenteraadsverkiezingen zijn natuurlijk slechts een momentopname. Tegelijkertijd sluit een groot aantal maatschappelijke trends en ontwikkelingen aan bij het hierboven geschetste beeld van de uitkomst van de Gemeenteraadsverkiezingen 2022. Enerzijds neemt het organisatievermogen, de bereidheid zich actief met de politieke tribune te bemoeien en de mondigheid van ‘de’ burger toe. Anderzijds zorgt de opkomst van sociale media, grotere toegang tot informatie, veranderingen in wet- en regelgeving en decentralisatie van zorg, jeugdzorg en werk en inkomen dat veel maatschappelijke discussies op lokaal niveau makkelijker gevoerd kunnen worden, door een grotere groep mensen én ook niet-politici.
En ook in het fysieke domein, waar zich momenteel veel maatschappelijke discussies afspelen (woningbouwopgave, energietransitie, wijkverbetering) zet de decentralisatie verder door, met als belangrijkste ontwikkeling de (voorbereiding op de) inwerkingtreding van de Omgevingswet. Dit is de grootste wetswijziging sinds de invoering van de Grondwet, die alle wet- en regelgeving voor de ruimtelijke ordening bundelt. Deze wet gaat uit van meer ruimte voor initiatieven vanuit de samenleving, waarbij burgerparticipatie en lokale afwegingsruimte een belangrijke rol spelen.
Tel hier diverse recente gerechtelijke uitspraken over bescherming van belanghebbenden (bron, Raad van State) bij op en de conclusie is helder: de politiek heeft steeds vaker de burger nodig, in plaats van andersom. Dit weet ‘de burger’ ook en in combinatie met een groter arsenaal aan mogelijkheden om tegenmacht te organiseren – variërend van demonstraties tot social media-acties, petities tot rechtszaken. En nu de burger steeds beter in staat is om tegenmacht te organiseren, wordt toegang tot die tegenmacht in sommige gevallen even belangrijk als de toegang tot de macht.
Impact op public affairs-professionals
De hierboven genoemde trends en ontwikkelingen hebben verregaande impact op het domein van public affairs-professionals. De sleutel tot een succesvolle beleidsbeïnvloeding ligt in méér handen (lees: versnippering in de politieke tribune) en in andere niet-politieke handen (lees: de grote en groeiende groep niet-stemmers). De professionals die zich met politieke vraagstukken op lokaal en regionaal niveau bezighouden, moeten zich steeds meer bewust zijn van de kracht en impact van ‘de tegenmacht’ en actief zorgen dat zij daar deel van uitmaken. Het wordt steeds belangrijker om bij het vaststellen of wijzigen van beleid de koppeling te zoeken met maatschappelijke opgaven die een breder belang dienen. Vervolgens moet de ‘stille meerderheid’ daar in meegenomen worden, om echt impact te kunnen hebben. Goede politieke oplossingen vergen denkwerk vanuit een verscheidenheid aan perspectieven en vragen om inzage in de mening en de belangen van doelgroepen die eerder niet zichtbaar waren.
Eigenlijk is het antwoord op de vraag hoe de public affairs-sector hiermee moet omgaan even helder als gemakkelijk. Gewoon een beetje meer burger worden en je verplaatsen in hoe je zelf op ontwikkelingen zou reageren. Appeltje-eitje, want de gemene deler blijft: welke rol of functie je ook vervult – van wethouder tot CEO, burger zijn we allemaal.
Tekst en foto: Jasper Benus
Jasper Benus is managing partner bij adviesbureau Dietz Strategie & Communicatie uit Utecht. Dietz is gespecialiseerd in lokale en regionale participatie- en draagvlakvraagstukken in het fysieke domein en werkt voor zowel overheden als private opdrachtgevers. www.dietz.nl.