Een beschouwing van BVPA-voorzitter Paul Burm, op persoonlijke titel
De Tweede Kamer pleit voor een omslag in de bestuurscultuur. Informateur Mariëtte Hamer heeft naast een herstelplan ook een agenda voor ‘versterking van de democratische rechtsorde’ aan de Kamer voorgelegd. Het bruist van goede voornemens. Beleven we een kantelpunt in de Nederlandse openbare bestuurscultuur?
Ik zie het somber in. Een nieuw kabinet laat lang op zich wachten door verziekte verhoudingen en persoonlijke beschadigingen. De huidige versplintering en verharding van het politieke discours wijzen op meer machtsstrijd en dat is niet per se een garantie voor ander en beter bestuur.
Oproepen om te kiezen voor nieuw leiderschap en een open bestuurscultuur zijn in die context even begrijpelijk als moeilijk uitvoerbaar. Want onveranderd wordt het spel om de macht achter gesloten deuren gespeeld. Wie buiten staat, doet niet mee.
Daarom snap ik ontevreden burgers wel. Die staan op toenemende afstand van een moeilijk te bevatten politieke dynamiek, waaraan zelfs een behoorlijk mondige maatschappij steeds minder richting geeft. Hoge Colleges van Staat zoals de Raad van State en de Algemene Rekenkamer waarschuwen parlement en regering al lange tijd voor democratische uitholling. Tel daarbij de Raad voor het Openbaar Bestuur, het Sociaal Cultureel Planbureau en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) op, die sceptisch zijn over onze democratische waarden. ‘Burgers willen steeds meer meebeslissen en meedenken over het beleid en daarbij is een goede informatiepositie cruciaal. Openheid, openbaarheid en bejegening spelen daarin een doorslaggevende rol. Actieve openbaarheid is meer een culturele kwestie dan een juridische’, stelt de WRR.
Onze gesloten bestuurscultuur valt ook internationaal op, zo blijkt uit evaluatierapporten van de Groep van Staten tegen Corruptie (GRECO) van de Raad van Europa. GRECO concludeert dat besluitvorming en toezicht in Nederland in handen zijn van een te kleine groep insiders. Transparency International koppelt dat eufemistisch aan een ‘zwakke bestrijding van misstanden’. In een internationale vergelijking typeert Paul Bovend’Eert de Nederlandse bestuurscultuur als ‘ondermijnend voor het vertrouwen van burgers’.
Precies dat waar het al deze clubs en mensen om te doen is, wordt op het politieke podium vermeden. Als een rode draad door de tijd verafschuwen regering en parlement transparante casuïstiek: ‘Wij maken onze eigen grondwettelijke afweging en regelen kwesties liever in eigen kring en fractie… Wij hechten sterk aan de onafhankelijke positie van een Kamerlid’, schreef de Werkgroep Integriteit in 2018.
Ik ben benieuwd of nieuwe kwesties iets aan die autonome grondhouding veranderen. Het debat focust tot dusver niet op de bestuurscultuur en onderliggende processen, maar juist op de positie van politici in het Haagse krachtenveld, op machtsverhoudingen. Het denken onder de stolp is naar binnen- en op controle gericht. De Oekaze Kok en de Rutte-doctrine zijn onverhulde maatregelen om top-down greep te houden op informatie, op macht. Zo worden pogingen om de gesloten bestuurscultuur open te breken tot nu toe succesvol door insiders opgezogen en in machtskwesties omgezet. Weinig verrassend, ook als je naar het verdere Vaderlandse verleden kijkt. Onze bestuurscultuur blijkt van binnenuit niet wezenlijk te wijzigen.
Maar misschien ben ik wel té somber want van buitenaf en van onderop zijn er altijd lichtpuntjes. Informatie-uitwisselende burgers breken gewoonten open, tegenwoordig via sociale media, met onvoorziene oploopjes en ongelukken als gevolg. Die voorkom je door veel eerder en beter te luisteren naar geluiden uit de krochten van de samenleving.
Begrijp wat trending is en betrek het volk op een wezenlijke manier bij besluitvorming, anders dan ze populistisch te papegaaien. Haal ze ook werkelijk binnen de beslisarena zonder verkaveling over een groeiende rij partijen die bovendien krimpen. Geef ze instrumenten om dat te kunnen. En laat onze beroepsgroep ruimte pakken om belangen te behartigen voor ook bredere en andere bevolkingsgroepen. Naast de gevestigde gremia, die voor zover ze zelf al niet deel uitmaken van het besluitvormingsproces, de weg naar binnen kennen.
Zorg dus voor een beter werkende toegang tot besluitvorming voor álle burgers. Maak de kring vele malen groter dan nu en zorg daarmee voor een echte trendbreuk in de bestuurscultuur. De BVPA probeert óók daaraan bij te dragen, bijvoorbeeld door samenwerking met Petitie.nl en Kompas.
Oproepen om te kiezen voor nieuw leiderschap en een open bestuurscultuur zijn in die context even begrijpelijk als moeilijk uitvoerbaar. Want onveranderd wordt het spel om de macht achter gesloten deuren gespeeld. Wie buiten staat, doet niet mee.
Daarom snap ik ontevreden burgers wel. Die staan op toenemende afstand van een moeilijk te bevatten politieke dynamiek, waaraan zelfs een behoorlijk mondige maatschappij steeds minder richting geeft. Hoge Colleges van Staat zoals de Raad van State en de Algemene Rekenkamer waarschuwen parlement en regering al lange tijd voor democratische uitholling. Tel daarbij de Raad voor het Openbaar Bestuur, het Sociaal Cultureel Planbureau en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) op, die sceptisch zijn over onze democratische waarden. ‘Burgers willen steeds meer meebeslissen en meedenken over het beleid en daarbij is een goede informatiepositie cruciaal. Openheid, openbaarheid en bejegening spelen daarin een doorslaggevende rol. Actieve openbaarheid is meer een culturele kwestie dan een juridische’, stelt de WRR.
Onze gesloten bestuurscultuur valt ook internationaal op, zo blijkt uit evaluatierapporten van de Groep van Staten tegen Corruptie (GRECO) van de Raad van Europa. GRECO concludeert dat besluitvorming en toezicht in Nederland in handen zijn van een te kleine groep insiders. Transparency International koppelt dat eufemistisch aan een ‘zwakke bestrijding van misstanden’. In een internationale vergelijking typeert Paul Bovend’Eert de Nederlandse bestuurscultuur als ‘ondermijnend voor het vertrouwen van burgers’.
Precies dat waar het al deze clubs en mensen om te doen is, wordt op het politieke podium vermeden. Als een rode draad door de tijd verafschuwen regering en parlement transparante casuïstiek: ‘Wij maken onze eigen grondwettelijke afweging en regelen kwesties liever in eigen kring en fractie… Wij hechten sterk aan de onafhankelijke positie van een Kamerlid’, schreef de Werkgroep Integriteit in 2018.
Ik ben benieuwd of nieuwe kwesties iets aan die autonome grondhouding veranderen. Het debat focust tot dusver niet op de bestuurscultuur en onderliggende processen, maar juist op de positie van politici in het Haagse krachtenveld, op machtsverhoudingen. Het denken onder de stolp is naar binnen- en op controle gericht. De Oekaze Kok en de Rutte-doctrine zijn onverhulde maatregelen om top-down greep te houden op informatie, op macht. Zo worden pogingen om de gesloten bestuurscultuur open te breken tot nu toe succesvol door insiders opgezogen en in machtskwesties omgezet. Weinig verrassend, ook als je naar het verdere Vaderlandse verleden kijkt. Onze bestuurscultuur blijkt van binnenuit niet wezenlijk te wijzigen.
Maar misschien ben ik wel té somber want van buitenaf en van onderop zijn er altijd lichtpuntjes. Informatie-uitwisselende burgers breken gewoonten open, tegenwoordig via sociale media, met onvoorziene oploopjes en ongelukken als gevolg. Die voorkom je door veel eerder en beter te luisteren naar geluiden uit de krochten van de samenleving.
Begrijp wat trending is en betrek het volk op een wezenlijke manier bij besluitvorming, anders dan ze populistisch te papegaaien. Haal ze ook werkelijk binnen de beslisarena zonder verkaveling over een groeiende rij partijen die bovendien krimpen. Geef ze instrumenten om dat te kunnen. En laat onze beroepsgroep ruimte pakken om belangen te behartigen voor ook bredere en andere bevolkingsgroepen. Naast de gevestigde gremia, die voor zover ze zelf al niet deel uitmaken van het besluitvormingsproces, de weg naar binnen kennen.
Zorg dus voor een beter werkende toegang tot besluitvorming voor álle burgers. Maak de kring vele malen groter dan nu en zorg daarmee voor een echte trendbreuk in de bestuurscultuur. De BVPA probeert óók daaraan bij te dragen, bijvoorbeeld door samenwerking met Petitie.nl en Kompas.